De Angst Regeert

De Angst Regeert – Maar Wat Doen We Ermee?

Angst is geen vreemde bezoeker in ons leven. Maar de laatste jaren lijkt ze geen gast meer, maar een vaste huisgenoot stil, ongrijpbaar en bepalend. Ze zit in onze gesprekken, in ons beleid, in onze internationale betrekkingen. We zien haar overal, maar praten we er ook écht over?

In vriendenbubbels, waar vertrouwen de basis zou moeten zijn, is angst langzaam de hoofdrol gaan spelen. Niet alleen de angst om uitgesloten te worden, maar ook de angst om iemand pijn te doen, verkeerd begrepen te worden, of iets ‘fout’ te zeggen. Die angst is vaak het einde van het echte gesprek. Terwijl juist daar, in die ongemakkelijke openheid, de brug ligt naar echte verbinding. We moeten niet zwijgen om de vrede te bewaren, maar leren spreken mét respect, ondanks het verschil. Alleen zo kan angst doorevolueren tot dialoog.

Wat doen mensen als angst hen beheerst? Ze bouwen hekken, ze schaffen grote honden aan, ze volgen vechtsportlessen of halen een wapen in huis. Symbool van paraatheid, van controle. Maar bijna nooit leidt dit tot minder angst. Wat ze zelden doen, is het moeilijkste namenlijk in gesprek gaan met wie anders is of denkt. Vragen stellen, luisteren en vertrouwen uitproberen. En precies dáár ligt de sleutel naar mijn mening.

De angst reflex is eeuwenoud. Religies wisten het al vroeg, angst is een krachtige bron voor gehoorzaamheid. Angst voor hel en verdoemenis, angst voor zonde, angst voor straf. Niet altijd met kwade bedoelingen, sterker vaak juist uit het verlangen om mensen te beschermen tegen het onbekende. Maar het gevolg is wel dat het onbekende buiten onszelf werd geplaatst en de macht daarover bij een instituut, een priester of een boek kwam. Angst hield de orde in stand. En dat doet ze vandaag nog steeds in nieuwe vormen, onder nieuwe vlaggen.

Op grotere schaal zie ik hetzelfde patroon. De overheid, geconfronteerd met complexe problemen, lijkt steeds vaker terug te vallen op juridisering. In plaats van het open, menselijke gesprek, kiezen we voor regels, procedures, rapporten en rechters. Natuurlijk is het recht belangrijk. Maar als elke botsing, elke kwetsuur, elk meningsverschil eindigt in een juridische strijd, zijn we als samenleving iets wezenlijks kwijtgeraakt namenlijk het vertrouwen dat we er samen uit kunnen komen.

Ook in de politiek is angst de motor van beleid geworden. Bang om te verliezen, bang om niet ‘veilig’ genoeg te zijn, bang voor de grilligheid van de publieke opinie. Maar vooral bang om de zetel kwijt te raken. Dat is de ware drijfveer geworden. Niet de menselijkheid. Niet het durven kiezen voor wat juist is, maar voor wat scoort. Voor wat de achterban geruststelt. Daardoor ontstaat beleid dat steeds vaker bedoeld is om risico’s uit te sluiten in plaats van kansen te creëren. Er wordt geregeerd met het hoofd naar de peilingen, in plaats van het hart naar de samenleving. En als er fouten worden gemaakt? Dan volgt steevast de reflex, de rechter, de commissie, de schuldvraag.

Maar wat als we fouten juist nodig hebben om te leren en verder te komen?

Internationaal is het niet anders. Grote machten reageren niet op basis van vertrouwen, maar op basis van angst, angst voor het onbekende, voor verlies van invloed, voor de ander. We bouwen systemen van controle, sancties, militaire dreiging en het gesprek? Dat raakt ondergesneeuwd. Terwijl de wereld juist nu vraagt om een ander soort leiderschap namenlijk één die risico durft te nemen op begrip, op verbinding…

Op lessen in vorming en groei van de menselijkheid.

Ik pleit niet voor naïviteit. Angst is een legitiem signaal. Maar laten we haar niet de regie geven. Laten we haar gebruiken als uitnodiging tot gesprek, tot samenwerking, tot kwetsbaarheid, tot openheid.

Laten we minder wijzen en meer luisteren. Minder procederen en meer praten. Minder regeren op basis van angst, en meer leven op basis van vertrouwen…

Want alleen als we de moed hebben om met de angst in onszelf in gesprek te gaan in plaats van haar aan regels, hekken, dogma’s of rechtszalen uit te besteden hoeven we de angst niet langer als leider te dulden…

Bernard